А.Батчимэг: Монгол Улс хиймэл оюун ухаан хөгжүүлэхэд хугацаа алдаж, дэмий зүйлд мөнгө урсгасаар л байна

Хиймэл оюун ухааны судлаач, Ерөнхийлөгчийн тамгын газрын Хэвлэл мэдээллийн албаны технологийн инженер А.Батчимэгтэй хиймэл оюун ухааны талаар ярилцлаа.

-Хиймэл оюун ухааны хөгжлийн түүх хэдий үеэс эхлэлтэй юм бэ?

-Хиймэл оюуны хөгжлийн түүх эртнээс эхэлсэн байдаг. Бидний сайн мэдэх Байесын теором буюу магадлалын онолын теором нь /1763 онд шүү дээ/ илүү их мэдээлэл олж авахын хэрээр дараагийн таамаглал магадлал илүү нарийвчлалтай гардаг математик арга хэрэглэдэг. Энэ аргачлалыг Machine Learning буюу Хиймэл оюуны чухал салбар болох машин суралцах аргад санаа авч ашигласан байдаг.

Ада Лавлейс бол Английн зохиолч, математикч 1842 онд  Чарльз Бэббижемийн боловсруулсан анхны механик компьютер аналитик хөдөлгүүрт ашиглагдсан алгоритмыг бичихэд тусалж түүнд нь их хувь нэмрээ оруулсан анхны программист эмэгтэй юм. Энэ нь мөн л хиймэл оюуны үндсийг тавихад чухал үүрэгтэй байсан. Цаашлаад дэлхийн 2-р дайны үед  Британийн математикч Алан Тюринг нь “0”, “1” гэсэн хоёрхон тоог ашиглан Тюнинг тест гэдэг анхны ухаалаг машиныг бүтээсэн. Тухайн үедээ мэдрэлийн эмч Грей Волтертой хамтарч энгийн роботуудыг бүтээсэн байдаг.

Жон Маккарти, Марвин Мински, Аллен Невел, Артур Самуэл, Херберт Саймон зэрэг  эрдэмтэн багш нар 1956 онд Дартмутын Коллежид хиймэл оюуны судалгааны төвийг нээж эрчимтэй хөгжүүлсэн гэхэд болно. 1974 оноос хиймэл оюуны хөгжил хэсэг зогссон гэж зарим судлаачид үздэг ч 1980 оноос эрчимтэй хөгжсөөр 1990 оноос маш олон нээлтүүд бүтээлүүд бий болсон байдаг. Дэлхийн шатрын аварга Гарри Каспаров 1997 онд Хиймэл оюун бүхий шатарчин компьютертэй шатар тоглоод ялагдсан нь Хиймэл оюун хүнээс илүү ухаалаг сэтгэж чадахыг баталсан.

-Дэлхий нийтээр аж үйлдвэрийн дөрөвдүгээр  хувьсгал, хиймэл оюун ухааны эрин үе гэж ярих боллоо. Энэ яг ямар асуудлыг яриад байна вэ?

-Энэ ойлголт дэлхий дахинаа олон жилийн өмнөөс яригдаж, хөгжөөд хэрэгжээд, бодит ажил болоод явж байгаа. Дөрөвдүгээр  хувьсгал гэж байгаа бол 1,2,3-р хувьсгалууд байж таарна. Товчхондоо Нэгдүгээр хувьсгал нь хүний хүч, цаг их ордог байсан хүчин зүйлсийг хөнгөвчлөх нэхмэлийн олон тэнхлэгт машин, уурын машины хөдөлгүүр, төмөр зам гэх мэт шинэ шийдлүүдийг бүтээж, бүтээмжийг нэмэгдүүлсэн. Дараагийн хувьсгал нь цахилгаан ашиглах, үйлдвэрийн дамжлагын ажлыг хөнгөвчлөх аргачлалууд хөгжсөн ба энэ үеэс чадварлаг инженер мэдлэгтэй хүмүүсийг илүү үнэлж эхэлсэн байдаг. Гурав дахь Аж Үйлдвэрийн Хувьсгалаар одоогийн бидний ашиглаж байгаа технологиудын суурь тавигдаж, компьютер, интернет, дижитал технологиуд хөгжиж ирсэн. Харин дөрөвдүгээр хувьсгалын өнөө үед Үүлэн тооцоолол /Cloud Computing/, IoT – Интернетэд холбогддог бүх зүйлс, роботууд, Хиймэл оюун ухаан /AI/ зэрэг их өгөгдөл /big data/-д суурилсан олон технологиуд бий болсон. Зарим нь бие даан хөгжиж, асуудлыг тодорхойлон, шийдэх чадвартай системүүд бөгөөд хүний ажлыг хөнгөвчилж, цаг хэмнэн, илүү ихийг оновчтойгоор ухаалгаар бүтээхэд зорих болсон юм.

-Хиймэл оюун ухаан өндөр хөгжсөнөөр хүн төрөлхтөнд ажилгүйдэл нүүрлэнэ гэдэг. Тэгэхээр ажлын байр нэмэгдүүлэх хүмүүсийн орлогыг хамгаалахын тулд яах ёстой вэ?

-Эхний ээлжид хиймэл оюуныг бүх салбарт ашиглан хөгжүүлэхэд онцгойлон анхаарч, үйлдвэрлэлийн салбарт асар их хөрөнгө оруулалт шаардаж, цаг хугацаа их орно. Ийм чадамж бүхий улс орнууд цөөн бий. Тэдэнд ажилгүйдэл бий болох эрсдэл үүснэ. Ерөнхийдөө Process Oriented task /Тогтмол нэг хэвийн давтагддаг ажил/ байнга хийгддэг салбарт автоматжуулалт хийх юм. Монгол шиг Эдийн засаг буурай, томоохон үйлдвэрлэл эрхэлдэггүй оронд энэ асуудал харьцангуй хэсэг хугацаанд яригдахгүй байх. Ер нь бол нийгмийн энэ өөрчлөлтөд хэрхэн бэлдэх вэ гэдэг нь улс орны хувьд бодлого судалгаагаар шийдэгдэх асуудал. Хувь хүний хувьд өөрийгөө ирээдүйд бэлдэх шаардлага гарч байгаа юм. Хиймэл оюун дангаараа ажиллахаас илүү хүний оролцоотой /ХО + Хүн/ хамтран ажилласнаар илүү их бүтээмжтэй ажилладаг туршлагууд их байдаг. Ирээдүйд хүүхдүүддээ ямар мэргэжил эзэмшүүлэх ёстой талаар эцэг эхчүүд бас сайн бодолцох хэрэгтэй болж байна. Олон Улсын Хөдөлмөрийн байгууллага /ILO/ хөдөлмөрийг автоматжуулалтаас үүдэн ажилгүйдэл бий болох талаар олон судалгаа зөвлөмжүүдийг гаргасан байдаг. Тэндээс энэ талаар судлавал мэдээлэл их олдоно. Хамгийн зөв шийдэл бол хүн өөрийгөө тасралтгүй хөгжүүлэх хэрэгтэй талаар дурдсан байсан.

-Манай улсад хиймэл оюун ухааны хөгжил, нэвтэрч буй салбар ямар хэмжээнд байна. Хиймэл оюун ухааны эрин үед Монгол Улс  бэлэн байж чадаж байна уу?

-Би 2018 онд хөдөлмөрийн эдийн засагч мэргэжлээр магистр хамгаалахдаа “Big Data ашиглан тогтвортой хөгжлийн зорилт Монгол Улсад хэрхэн хэрэгжиж байгааг үнэлэх” талаар судалгаа хийсэн юм. Монголын цахим өгөгдлийн орчин ямар байдалтай байгаа талаар судалж зураглал үнэлгээг хийсэн. Үнэндээ бол урам хугарсан. Уялдаа холбоогүй ажилладаг, мэдээллийн нэгдсэн стандарт байхгүй, энэ салбарт төрөөс дэмжлэг муу, чадварлаг инженер боловсон хүчнүүд нь гадаадад ажилладаг, мэдээлэл технологийн чиглэлийн компаниуд нэгдэж хамтардаггүй гэх мэт асуудлууд байсан. Өнөөдөр бидэнд Хиймэл оюуныг хөгжүүлэхэд ашиглаж болох нээлттэй өгөгдөл /Open Data/ дата их байдаг ч түүнийгээ ашиглахгүй цаг хугацаа алдаж, дэмий зүйлд мөнгө урсгасаар л байгаа. Эндээс дүгнэхэд энэ салбар манай улсад тун ч тааруу байна гэж хэлж болно.

Энэ салбар хөгжихийн тулд төрөөс бодлогоор дэмжих шаардлагатай. Судлаач инженерүүдтэй гадны том судалгааны төвүүдтэй хамтран ажиллаж туршилтууд хийх, мөн боловсролын тогтолцоонд өөрчлөлт хийх хэрэгтэй. Дунд ангиасаа хүүхдүүд програмчлал, инженерчлэлийн хичээл үздэг болох шаардлагатай. Цаашид бүх салбарт хиймэл оюун хавсарч явах болно.  Ингэж байж л ирээдүйд бэлэн байх болов уу.

-Тэгэхээр ирээдүйд ямар мэргэжил эрэлт хэрэгцээтэй болж байна. Ерөнхий боловсролын сургууль төгсч буй хүүхдүүд мэргэжлээ хэрхэн сонгох нь энэ цаг үед тохиромжтой гэж бодож байна вэ?

-Энэ асуултад судалгаанд үндэслэн хариулт өгөх хэрэгтэй. Манай том охин одоо 16 хүрэх юм. Охинтойгоо энэ талаар ярилцаад судалсан мэдээллээ хуваалцъя.

“Алсын Хараа 2050”, “Боловсролын салбарын хөгжлийн дунд хугацааны төлөвлөгөө 2021-2030”, Дэлхийн Банкнаас гаргасан Дэлхийн эдийн засгийн төлөв байдлын тайлан , “Суралцахуй” (Learning) тайлан, Edelman Intelligence судалгааны группээс  гаргасан Дэлхийн инновацын барометр тайлан зэрэг олон улсын судалгааны тайлан, дэлхийн хэмжээнд 2030 он хүртэл хамгийн их эрэлттэй байх, ирээдүйд хэрэгцээтэй гэж төсөөлөгдөж буй мэргэжлүүдийн судалгаанд тулгуурлан гаргасан жагсаалт” :

1. Багш, сургуулийн өмнөх насны боловсрол
2. Багш, бага ангийн боловсрол
3. Багш, тусгай хэрэгцээт боловсрол
4. Уран сайхны гэрэлтүүлэг
5. Дуу, чимээний технологи
6. Хөгжмийн театрын найруулга
7. Театрчилсан тоглолт, баяр наадмын найруулга (021506)
8. Түүх соёлын дурсгалт зүйлийн сэргээн засварлалт
9. Биологи
10. Хүрээлэн буй орчин судлал
11. Утасгүй холбоо
12. Өгөгдлийн ухаан
13. Системийн аюулгүй байдал
14. Хиймэл оюун ухаан
15. Химийн инженерчлэл ба боловсруулалт
16. Сэргээгдэх эрчим хүч
17. Байгаль орчныг хамгаалах технологи
18. Электроник
19. Механик инженер
20. Нэхмэлийн үйлдвэрлэлийн технологи
21. Хүнсний инженерчлэл
22. Шим тэжээл судлал
23. Газрын тосны инженер
24. Уул уурхайн ашиглалтын технологи
25. Барилгын материалын үйлдвэрлэлийн технологи
26. Хаягдал боловсруулах технологи
27. Биотехнологи
28. Био-инженерчлэл
29. Нано шинжлэх ухаан, нано инженерчлэл
30. Мал аж ахуй (зоотехник, мал зүйч)
31. Газар тариалангийн аж ахуй (агрономи)
32. Хөрс судлал, агрохими
33. Ойн инженер
34. Мал эмнэл зүй
35. Сувилахуй
36. Био-анагаах ухаан
37. Нийгмийн эрүүл мэнд

-Хиймэл оюун ухаанаас хүмүүс жийрхэж айдастай байна. Энэ тийм айдас дагуулсан хөгжил мөн үү?

-Айдас дагуулсан хөгжил огт биш. Сөрөг талаасаа илүү ололт, амжилт, давуу тал маш их гэдгийг хүмүүс ойлгоосой гэж хүсч байна. Хүн их цаг зарцуулан хийх ажлыг богино хугацаанд гүйцэтгэх, хялбарчлах, илүү бүтээлч байх, цаг хугацааг хэмнэх, эрүүл мэнд, амь насанд халгүй зэрэг давуу талууд бий гэдгийг анхаарах нь зөв. Хүн + Хиймэл оюун = Ололт, Амжилт.  Хүн, “Хиймэл оюун” бүхий төхөөрөмж хоёрын хамтын ажиллагаа нь хамгийн сайн шийдэл гэж харж болно. Аль ч улс орон Хиймэл оюунд суурилан хөгжиж чадвал асар их давуу талууд бий болно.

-Та хиймэл оюун айдас дагуулсан хөгжил биш гэлээ. Гэтэл сүүлийн үед хиймэл оюун ухааны аюулыг тодорхойлсон асуудлууд яригдах болсон. Тухайлбал, эзнээ хөнөөхөөр програмчлагдсан автомат удирдлагатай авто машин, алуурчин робот гарч ирнэ, робот хүний эрх эдэлнэ, ухамсар сэтгэн бодох чадвараар хүнээс давна, хүн ажлын байргүй болно гээд сөрөг талуудыг нэрлэж байна л даа?

-Энэ бол арай хийсвэр сонсогдож байна. Үнэхээр тийм робот бүтээх бол асар их мөнгө зардал цаг хугацаа, сайн инженерүүд хэрэгтэй. Ер нь бол уран сайхны кинон дээр л фантазласан хувилбар л даа. Хүний оролцоогүй Хиймэл оюун бүхий роботууд бие дааж гарч ирэх боломжгүй. Яагаад гэхээр хүн л түүний доторх алгоритмыг програмчилж байгаа. Тодорхой асуудлын хүрээнд бие даан шийдвэр гаргаж дүгнэлт хийж чадахаас биш хүн шиг бие даасан бие хүн гэх үү тийм байх боломжгүй. Хүний оюун ухааныг бүрэн дуурайлгах хүртэл асар их цаг хугацаа хөрөнгө мөнгө орно. Бараг л боломжгүй болохоор үүнд санаа зовох шаардлагагүй. Одоогоор бол хүний тархины хэсэгхэнийг л дуурайлгаж чадсан.

-Хүмүүсийн бүтээсэн хиймэл оюун ухаан, хүн төрөлхтнийг мөхөлд хүргэнэ гэж зарим эрдэмтэд байр сууриа илэрхийлсэн байдаг. Таны хувьд  “Хүн техник технологийн хөгжил бүтээчхээд түүнээс болж мөхөлд хүрнэ, роботын боол болно”  гэсэн үзэл бодлын эсрэг  байр суурьтай байх нь ээ дээ?

-Тийм. Би хүн технологийн хөгжлөөс болж мөхөлд хүрнэ, роботын боол болно гэсэн үзэл бодолтой санал нийлэхгүй. Хүн өөрөө гайхамшигтай нарийн төгс бүтээл, түүнийг бүрэн хуулбарлах боломжгүй гэж харж байна. Харин хүн өөрийгөө шинэ үед бэлтгэн хөгжүүлэхгүй бол сэтгэлгээний доройтолд орж, байгалийн үзэгдлийн өөдөөс сөрөн зогсох чадваргүй арчаагүй нэгэн болох аюултай байж болох юм. Гэхдээ бодит байдал дээр Хиймэл оюун болон хүн хүч хамтрах нь маш том ололт. Жишээ дурдвал Харвардын судлаачид хавдрыг оношлоход хиймэл оюун ашиглаж үзэхэд 92 хувийн амжилттай оношилсон. Мэргэжлийн эмч оношлоход 96 хувийн амжилттай байсан. Харин мэргэжлийн эмч болон Хиймэл оюуныг хамтад нь ашиглаад оношлоход 99 хувьтай оношилж чадсан байдаг.  Хүнгүйгээр Хиймэл оюун бие дааж чадахгүй учир тийм зүйл болохгүй.

-Хиймэл оюун ухаан хөгжсөнөөр улс орнуудын эдийн засаг, нийгмийн хөгжил, хүн ардын баян,  ядуугийн ялгаа асар их нэмэгдэнэ гэж байгаа. Үнэхээр ийм зүйл болох уу?

-Хиймэл оюун ухааныг аж үйлдвэрийн салбарт ашиглаж эхэлсэн өндөр хөгжилтэй 12 орны эдийн засгийн өсөлт 2035 он гэхэд хоёр дахин нэмэгдэх хандлагатай талаар судалгаа уншиж байсан. Тэгэхээр тийм зүйл болох боломжтой.

-Тэгэхээр аливаа зүйл эерэг, сөрөг хоёр талтай байдаг. Хиймэл оюун ухаан ч бас ийм асуудал дагуулах нь лавтай юм байна. Иймд сөрөг талыг бууруулах, урьдчилан сэргийлэх талаар ямар гарц гаргалгаа байна вэ?

-Томоохон компани үйлдвэрүүд ажилчдын тогтмол нэгэн хэвийн дэс дараалал бүхий давтагддаг үйлдлийг автоматжуулснаар ажилчдын ажлын байрыг роботоор сольж байгаа.  Мөн ресторан, ачаа зөөврийн машин, бичиг хэргийн нэг төрлийн тогтмол ажлуудыг робот орлох төлөвтэй байгаа. Тэгэхээр хүн “process oriented task” буюу байнга давтагдан хийгддэг ажлууд л хийдэг чадвартай байх уу илүү өөрийгөө чадавхжуулах уу гэдгийг бодож өөрийгөө бэлтгэх хэрэгтэй болов уу.

-Сүүлийн жилүүдэд хиймэл оюун ухааны салбарт ямар ямар өөрчлөлтүүд гарч байна. Энэ талаар тайлбарлаж мэдээлэл өгнө үү?

-Хиймэл оюун дотроо маш олон салбартай. Цаашдын хөгжлийн талаар ярьвал тус бүрт нь ярих хэрэгтэй. Намайг 2003-2005 онд Солонгост Хиймэл оюуны тэнхимд магистрт сурч байхад яриа таних технологи ердөө судлагдаж байсан ч 3, 4 жилийн дараа Google маш хүчирхэг үүлэн серверүүд дээр, тархины мэдрэлийн эсийн сүлжээг дуурайлган, Гүүглийн хэрэглэгчдээс асар их хэмжээний дата цуглуулсны үндсэн дээр 90-с дээш хувьтай хүний яриаг зөв таньж сурчихсан. Ингээд бодохоор хиймэл оюуны ирээдүйн хөгжил BIG DATA их өгөгдөл дээр суурилан маш ухаалаг болж хөгжих болно. Ирээдүйн хөгжлийн талаар бүх салбарт хиймэл оюун орж ирнэ. Одоогоор үйлдвэрлэлд, хөдөө аж ахуйд аль хэдийн нэвтэрсэн.

Сэтгэл зүйн салбарт ч мөн Хиймэл оюун бүхий зөвлөгөө өгдөг төлбөртэй аппликейшнууд гараад ирсэн, бизнесийн салбарт Хиймэл оюунаар зорилтот хэрэглэгчдийн мэдээлэлд суурилан маш оновчтой маркетингийг хийгээд эхэлсэн.

Боловсролын салбарт тухайн суралцагчийн мэдээлэлд үндэслэн ямар сургалт санал болгохоо Хиймэл оюун шийдэж байна. Цахим хэлбэрээр яг өөрт тохирсон ганцхан надад зориулсан сургалтыг авах боломж бүрдсэн. Тэр бүү хэл сургалт дээр хүмүүсийн хоорондоо ярилцаж байгаа ярианаас асуудлыг тодорхойлон тэр дундаас яг хэрэгтэй мэдээлэл материалыг хүртэл эргүүлэн санал болгодог болсон.

Онлайн худалдааны томоохон дэлгүүрүүд хүргэлтийн систем нь роботуудаар барааг ялгаж хайрцагладаг болсон. Хамгийн чухал салбар болох Эрүүл мэндийн салбарт Хиймэл оюун хүч түрэн орж ирж байгаа. Өвчин оношлох, мэс ажилбар, шинэ эмийн нээлт зэргийг дурдаж болно. Мэс ажилбарт маш нарийн төвөгтэй хүний гараар хийх үйлдлүүдийг АНУ  Да Винчи Мэс Засалч Робот гүйцэтгэх туршилтууд хийгдсэн.

Банк санхүүгийн салбарт ч банкны ажилтнуудын оролцоогүйгээр зээл олгох, хариу өгөх, бүх хэрэглэгчдийн санхүүгийн орлого зарлага, сэжигтэй тохиолдлыг автоматаар илрүүлэх зэрэг олон үйлдлийг хөнгөвчлөн бидний өдөр тутмын амьдралыг хялбаршуулж байгаа.  Ингээд харахаар хөгжил бүр л илүү хүчээ авах болно.

#МонголынМэдээСонин #ЯрилцахТанхим