Д.ӨНӨБАТ: Мэргэжил боловсролоос дутуугүй ёс зүй, харилцаа хандлага чухал

-Эрдэнэт үйлдвэр   ашиглалтад орсон цагаасаа нийгмийн хариуцлага үүрч Монгол улсад жишиг тогтоосон. “Эрдэнэт” маань өмчлөлийн хувьд 100 хувь үндэсний үйлдвэр болж, анх удаа ТӨҮГ болоод ажиллахдаа одоогийн удирдлагын санаачилгаар шинэ бүтэц бий болгосон нь манай хэлтэс юм. Бид нэг жилийн хугацаанд Эрдэнэт үйлдвэрийн нийгмийн хариуцлагыг дээшлүүлэх,  ажиллагсдад тулгамдаж буй асуудлуудыг судалгааны үндсэн дээр тодорхойлох, дэмжлэг, тусламж, хөнгөлөлтүүдийг зах зээлийн нөхцөлд уялдуулах, Эрдэнэт үйлдвэрийн нийгмийн хариуцлагыг улс, бүс нутаг, аймаг, орон нутаг, ажиллагсад, тэдгээрийн гэр бүл, үр хүүхдэд үзүүлэх эрх зүйн баримт бичгүүдээ шинэчлэн, төсөл, хөтөлбөрүүд боловсруулан хэрэгжүүлж эхлээд байна.

-Нийгмийн харилцаа гэдэг нийгмийг бүрдүүлж буй хүн хоорондын л харилцаа юм. Аж ахуйн нэгж доторх харилцаа бол хүн хоорондын албан харилцаанаас гадна соёл, ёс зүй, хэм хэмжээ, итгэлцэл дээр суурилдаг. Хүн гэдэг бие, сэтгэлийн цогц юм болохоор бүх харилцаа сэтгэлээс гарах учиртай. Харилцааг дүрэмлэж, журамлахаас илүү хүний ёс зүй,  хүмүүжил, хэм хэмжээ барих хандлага чухал юм. Эрдэнэт үйлдвэр 1978 онд байгуулагдахад Монгол улс социалист тогтолцоотой, төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засагтай байсан. 1990 оноос ардчилсан нийгэм рүү шилжин, зах зээлийн харилцаа өөрчлөлтүүдийн дунд  өнөөдрийг хүрэхдээ ажиллагсдын бүх нийтээр хүлээн зөвшөөрч хүндэтгэж ирсэн байгууллагын соёлыг бий болгосон.

Тухайн үеийн ЗХУ-ын өнцөг булан бүрээс тэргүүний мэргэжилтнүүд ирж, монголын шилдэг сэхээтнүүдтэй хамт ажилласан, уурхайчид эх орны дөрвөн зүг, найман зовхисоос илгээлт өвөрлөн ирсэн олон соёлын уулзвар дээр манай үйлдвэрийн соёл, үнэт зүйлс бүрэлдэн тогтсон онцлогтой. Зүгээр л Горняк буюу уурхайчин гэж хэлэхэд хүний сэтгэлд гүндүүгүй, шулуун шударга, халуунд халж, хүйтэнд хөрж ажиллаж чаддаг, үг даадаг, хариуцлагатай дүр төрх буудаг. Жинхэнэ уурхайчны шинж нь тренд болтлоо хөгжсөн газар бол Эрдэнэт хот, Эрдэнэт үйлдвэр.

-Ихэнхдээ зоосны нүхээр хардаг, ашиг хонжоо тооцдог болсон зах зээлийн нийгэмд шилжихэд сайн, муу тал бий болсон. Байгууллагын соёл, ажилчдын  ёс зүй урьд өмнөхөөсөө өөрчлөгдөж, одоогийн залуусын хандлага тэр үеийнхээс өөр болж байгаа нь ажиглагдаж байна. Хүний жудаг, ёс зүй, мөн чанар алдагдаж байгаа нь бэрхшээлийг бий болгож байгаа юм. Бид хүлээн зөвшөөрөгдсөн байгууллагын соёл, үнэт зүйлээ ажилчдын харьцаагаар дараа дараагийн үедээ дамжуулан нийгмийн харилцаанд оруулж хадгалж үлдэх ёстой. Энэ хамгийн чухал. Эрдэнэт үйлдвэрийн 6700 гаруй ажилтан нэг баг. Бие биеэ ойлгож, байгууллагын үнэт зүйл соёлыг хадгалан, хөгжүүлж, зөв тогтолцоо, хөдөлмөрийн зөв хамт олон бүрдэхэд үйлдвэрлэлийн болоод эдийн засгийн зорилгууд бүрэн биелэхэд чухал нөлөөтэй. Мэргэжил, боловсролоос дутахааргүй үнэ цэнэ бол хүнлэг чанар, ёс суртахуун, харилцаа хандлага, хариуцлагад л оршдог. Энэ чиглэлд бид анхаарах цаг болсныг өнгөрсөн хугацаанд мэдэрч, өдөр бүр бэрхшээлтэй тулж ажиллалаа. Ер нь Эрдэнэт үйлдвэрийн ажилчдын соёл, ёс зүй хүмүүжил, энэ хотын ёс зүй, соёлыг бүрдүүлдэг юм шүү дээ.

-Бид бүх асуудлыг ойлгомжтой, энгийн, шударга зарчмаар явуулах эрх зүйн болоод дотоод баримт бичгүүдээ боловсруулаад мөрдөн ажиллаж байна. Одоо ажиллагсад маань ёс зүйтэй, хариуцлагатай шударга, хүнлэг байвал асуудал үүсэхгүй. Эрдэнэт үйлдвэртэй гэрээ байгуулж ажилтан болсон бол уламжлалт нэр хүнд, трендийг хадгалж явах хариуцлагыг үүрэх нь ажилтны үүрэг. Эрдэнэт үйлдвэр ажиллагсдадаа чиглэсэн бодлого өргөн хүрээнд явуулдаг. Энэ бол хариуцлага. Жишээ нь ажилтны хүүхэд төрж, эцэг болсон тохиолдолд тав хоногийн цалинтай чөлөө олгож байна. Эмэгтэйчүүдэд гурван жил тэтгэмж өгч байгаа. Эндээс эхлээд тэр хүүхэд уурхайчны гэр бүлд төрснөөрөө ихэнх зардлаа даалгаад цэцэрлэгт хамрагдаж, сургуульд явж байна, төгсөөд их, дээд сургуульд элсэн суралцахад нь тусламж дэмжлэг үзүүлж байна. Сургуулиа төгсөж ирээд аав, ээжийнхээ оронд Эрдэнэт үйлдвэрт ажилд орох давуу эрх олгож байна. Эрдэнэт үйлдвэрт ажиллах хугацаандаа бүхий л тусламж, дэмжлэгийг хүртдэг. Нас нь болоод гавьяаны амралтад гарахад нь улсын хэмжээнд олгодог тэтгэвэр дээр нэмэлт Эрдэнэт үйлдвэрийн тэтгэвэр тогтоож өгдөг. Ирсэн болгон буцдаг хорвоогийн жамаар явахад нь уй гашууг нь хуваалцаж буцалтгүй тусламж олгодог. Ингээд төрөхөөс үхэх хүртэлх бүх асуудалд Эрдэнэт үйлдвэр дэмжлэг үзүүлдэг. Тиймээс Эрдэнэт үйлдвэр ажилчдаасаа энэ хэрийн хариуцлага нэхэх эрхтэй. Ажилчид ч тэр хэмжээний хариуцлага үүрч, үйлдвэрийнхээ нэр хүндийг өргөж явах учиртай. Бид ямар нэгэн тусламж, дэмжлэгийг ажилчдад дүрэм журмын дагуу үзүүлдэг. Гэтэл зарим тохиолдолд санаатайгаар худал өргөдөл өгөх, буруу мэдээлэл гаргах, боломжгүй зүйл хүсэх, бодсон санасан нь биелэхгүй бол ташаа мэдээлэл цацах, тусламж дэмжлэг үзүүлдэг ажилтнуудын нэр хүндэд халдах, хэн нэгэнтэй барьцах зэргээр зарим үед ажилд хүндрэл учруулдаг. Батлагдсан хязгаарлагдмал нөөц бололцоогоор тусламж, дэмжлэг үзүүлдэг гэдгийг уурхайчид маань ойлгох хэрэгтэй. Хамт олон шинэ ажилтныг хүмүүжүүлж, Эрдэнэт үйлдвэрийн соёл, ёс зүйн хариуцлагын  хэмнэлд оруулж авч явах ёстой юм. Энэ чиглэлд нийт хамт олон Үйлдвэрчний эвлэлээр хамтарч ажилладаг билээ.

-Хамтарсан үйлдвэр байх үед орос эмнэлэгт олгогдсон зөвшөөрөл зогссон. Орос цэцэрлэг, орос сургуулийн хувьд зайлшгүй Монгол Улсын хуулийн дагуу батлагдсан хөтөлбөр, сургалтын программаар үйл ажиллагаа явуулах шаардлага тавигдсан. Бидний зүгээс Орхон аймгийн анхны сургуулийнхаа 45 жил тогтсон үйл ажиллагааг ямар нэгэн өөрчлөлтгүй үргэлжлүүлэхийг эрмэлзэж, холбогдох бүх шатанд нь явж хөөцөлдсөн. Эцэст нь Монгол Улсын хуулийг мөрдөж, ажиллах ёстой гэдэг хариулт авсан. Энэ нь харин ч бидэнд илүү давуу боломж нээгдэх юм байна гэж харсан. Аж ахуйн нэгжийн хувьд ч, суралцагчид болон багш, ажилчдын хувьд ч тэр.

-Шууд тэгж ойлгож болохгүй. Эмнэлгийн хувьд орос мэргэжилтнүүдэд үйлчилгээ үзүүлэх тасаг хэлбэрээр сувиллын бүрэлдэхүүнд байж болох нэг хувилбар бий. Эсвэл сувилал маань нэгдсэн эмнэлэг болоод хэвтэн эмчлүүлэх тасаг нь болж явах боломжтой. Энэ хоёр хувилбар дээр ярилцаж байна. Бид бол хэвтэн эмчлүүлэх эмнэлэг хэлбэрээр ашиглах саналтай. Тавигдах шалгуур үзүүлэлтүүдийг нь ханган ажиллах боломжтой гэвэл энэ статусыг өгнө гэсэн аймгийн Засаг даргын захирамж гарсан. Бид Орхон аймагтай хамтарч ажиллах 2020 оны төлөвлөгөөндөө энэ ажлыг тусгасан байгаа. Цэцэрлэгийн хувьд, монгол цэцэрлэгийн сургалтын хөтөлбөр байдаг. Хоёр настай хүүхдүүд аваад зургаан нас хүртэл сургаад сургуульд үддэг. Энэ хөтөлбөрөөр ажиллахад манайх татгалзах зүйлгүй. Гэхдээ орос хэлний гүнзгийрүүлсэн сургалттай цэцэрлэг хэвээр байна.

-Орос сургуулийн бүх хичээл орос дээр явагддаг, нууцгүй хэлэхэд орос сургууль төгссөн хүүхдүүд монгол хэл, өөрийн улс орны түүх, соёлоо мэдэхгүй, монголын боловсролын гэрчилгээ авдаггүй, зарим тохиолдолд эцэг эхчүүд хүүхдээ төгсөх ангид нь монгол сургууль руу шилжүүлж монгол гэрчилгээ авдаг байсан. Төгслөө гэхэд хүүхдүүд Хиагтад очиж шалгалт өгч орос гэрчилгээ авдаг. Тэр гэрчилгээгээр монголын их, дээд сургуульд элсэхэд оросууд 5 баллын системээр дүгнэдэг, манайх 100 баллын системээр дүгнэдэг учраас харьцуулж тооцоход хүүхдүүд хохирдог. Өөрөөр хэлбэл 5 баллыг нь 100-аар биш 90-ээр тооцдог юм. Түүнээс гадна Орхон аймагт байгаа орос хэлний сургалттай ганц сургууль болохоор бусад сургуультай хамтран ажиллах, суралцагчид нь бусад сургуулийн хүүхдүүдтэй нээлттэй харилцах боломж хязгаарлагдмал байсан. Одоо орос сургууль гэдэг нэр нь өөрчлөгдөж байгаа ч орос багш нар нь хэвээрээ, анги хамт олон нь хуучнаараа үлдэнэ. Монголын боловсролын хуулийн дагуу монголын түүх, уран зохиол, хэл бичгээ үзээд, орос хэл дээр бүх хичээлээ гүнзгийрүүлж сураад төгсөнө. Ерөнхий боловсролын монгол гэрчилгээ авна. Мөн оросын гэрчилгээ авах эрх нь нээлттэй.

-Зөв хэллээ. Өмнө нь орос сургуулийн математик, хими, тэгээд байгалийн ухааны хичээлүүдийн сургалтын чанар монгол сургуулиудын түвшинд хүрэхгүй байна гэсэн гомдол ирж байсан. Сургалтын программд өөрчлөлт орсны дараа илүү чадварлаг, мэргэжлийн багш нарыг ОХУ-аас урьж ажиллуулахад анхаарна. Монгол багш нараар нэмэлт давтлага өгүүлж, сургалтын амжилтыг бататгах, таны хэлдгээр хүүхдүүдээ монгол, орос сургалтын системээр “хос морьтой” хөгжүүлэх сонирхол бидэнд байна.

-Хадгалагдаж үлдэнэ. Бүх орос багш нар нь хэвээр ажиллана. Бүтэц бүрэлдэхүүнд өөрчлөлт орохгүй. Монгол Улсын хуулийн дагуу зөвхөн сургалтын хөтөлбөрт өөрчлөлт орно. Бага ангийн хүүхдүүдийн “Үдийн цай” хөтөлбөрийн зардлыг Эрдэнэт үйлдвэр санхүүжүүлдэг байсан бол одоо улсын төсвөөс өгнө. Цэцэрлэгийн хувьд ч ялгаагүй. Дашрамд хэлэхэд энэ жил 11-р ангийн хүүхдүүд сургуулиа асуудалгүй төгсөнө. Дараа жилээс дүйцүүлэх сургалт явуулж зарим хичээлийг нөхнө.

-Төлбөр нэмэх талаар төлөвлөөгүй. Сургууль дээр 1, 2-р ангийн төлбөртэй өдөр өнжүүлэх бүлэг ажиллаж байсан. Өдөр өнжүүлэх бүлгийг дөрөвдүгээр анги хүртэл ажиллуулах, өдрийн заасан хичээлийг нь бататгаад, тэнд нь хоол, бусад зүйлсээр хангаж, сургалтыг илүү үр дүнтэй явуулах үүргийг орос сургуулийн захиргаанд өгсөн. ОХУ-аас нэмж багш урьж авчирвал ямар вэ гэсэн бодол бий. Цэцэрлэгийн хувьд нэмж шинэ цэцэрлэг барих ажил төлөвлөгөөнд суулгасан. Гэхдээ зэсийн үнийн уналт, корона вирусын халдварын үеийн нөхцөл байдлаас шалтгаалаад тэр төсөл түр царцсан байдалтай байгаа. Энэ жил үгүй юмаа гэхэд ирэх жил шинэ цэцэрлэг ашиглалтад орно.

М.Одгэрэл

Фото: Б.Баттөгс