Нөмөр түшиг

-Эрхэм журмын нөхөр Гаваагийн Батхүүгийн гэгээн дурсгалд-

Цас хялмаалсан намрын сэрүүн өдөр цагаан асар дотор олон хүн шуугилдана. Очиж харахул торгон, цэмбэн дээлүүдээрээ гангарсан олон газрын малчид иржээ. Миний үл таних тэдгээр хэдэн зуун хүн нэг хүнтэй хөөрөг зөрүүлэн цай оочилж,  яг л гэр бүлийнх нь гишүүн мэт халуун дотно яриа өрнүүлнэ. Баг, сумдын холбооны хурал ийнхүү хээр талд эхэлжээ. Энэ байгууллагын үүсгэн байгуулагч, ерөнхийлөгч Гаваагийн Батхүү журмын нөхөд биднийгээ ажил дээрээ урьж хөдөөний баг, сумдад орлого нэмэгдүүлэхийн төлөө яаж ажиллаж байгаагаа харуулж байгаа нь энэ.

“Чи жорлон ярихаараа нүд чинь сэргэдэг шиг, би мах ярихаараа тийм болчихоод байгаа шүү дээ” гэж Батхүү хэлээд инээж байсан тэр өдөр саяхан. “Хөдөөнийхөө ард түмнийг байнгын сайн орлоготой байлгах арга олох гэж хэдэн жил судалгаа хийлээ. Мах нядалгааг хөдөөд нь цэвэрхэн олон улсын стандартаар хийж, хөргөгчтэй машинаар зөөвөрлөөд, дээд зэргийн амт чанартайгаар зах зээлд нийлүүлнэ, малчдад малаа яаж тэжээвэл илүү өндөр үнэтэй бүтээгдэхүүн нийлүүлэхийг нь зааж өгч байгаа, сургалтууд байнга явагдаж байгаа…Технологиудаа сонгох гэж хичнээн их судалж аялав аа” гээд л энэ хоббитой сэдвээрээ тэр хэдэн цаг тайлбарлах дуртай.

Хүн бүхэн орлоготой, бизнестэй болж байж л улс сайн хөгжинэ гэдэг итгэл үнэмшил нь хаана ч юуны тухай ярьж байсан ч заавал илэрдэг хүн байлаа, тэр. Бизнес бүхэн нь сайн татвар төлөгч байх ёстой гэж бас хэлнэ.

Татварын тухай бид их ярьдагсан. Өрөөнд нь Богд Хаант Монгол улсын туг байх. Яагаад энэ тугийг дээдэлж өлгөдөг юм бэ гэж асуухаар, татвар төлөгч нь ш дээ гэж инээнэ. Хацар нь хонхойно. Богд хаант Монгол улс анх тусгаар тогтнолоо тунхаглан зарлаад бие даан оршин тогтнох гэтэл улсын дансанд нь тогтмол орж ирдэг орлого гээч юм байгаагүй гэнэ. Богд Хаан Цагаан Оросоос мэргэжилтэний тусламж авчээ. Козин гэдэг хүн ирж Монголын 1911 оны эдийн засагт судалгаа хийгээд, “танай нүүдэлчин малчдаас татвар цуглуулж авах нь дэндүү их өртөг зардалтай юм байна. Харин мод тайрах үед татвар авч бай, бас архины үйлдвэр байгуулж онцгой татвар авч бай” гэж зөвлөсөн гэдэг. Ингээд хааны ордны дэргэд анхны татвар төлөгч үйлдвэр байгуулагдсан нь хожмоо АПУ нэртэй болжээ. Энэ түүхийг тэр ихэд нандигнан хуучилна.

Ширээн дээрээ тэр АПУ-гийн ааруул, ус, сүү, жүүсийг өрж тавих дуртай. Ааруул ид, ус уу, тараг уух уу гээд л хөргөгч рүүгээ бас хөнгөн алхана. Тараг ууя, ааруул идье… гэж нэг удаа хэлснээ миний ам зүгээр байхгүй, “та ч хувийн үйлдвэрээсээ хангамж авчихдаг сайхан юм аа” гээд хэлээд тавьчихлаа.  “Үгүй чишш” гэж Батхүү дор нь няцаагаад, “Энэ бүх зүйл татвар төлсний дараах, мөнгөөрөө худалдаж авсан бараа шүү хөө” гэнэ. “Манай АПУ-гаас татвараа төлөөгүй нэг ч барааг нэг ч хүн авч гарах эрхгүй байдаг юм, агуулах автоматжисан, ня-бо бүртгэл автомат, татварын мөнгийг улсын төсөв рүү хүний оролцоогүйгээр тушаадаг…” гээд л тайлбарлана.

Үнэхээр ч улсынхаа анхны татвар төлөгч байсан үйлдвэрийг хувьчилж авснаараа, тэр үйлдвэрийнхээ бүтээгдэхүүн бүрээс улсын төсөвт өдөр бүр татвар төлдгөөрөө тэр бахархдаг хүн байлаа.

Улсын Их Хурлын танхимд миний урд эгнээнд тэр сууна. Үргэлж өөдрөг, баяр баясгалантай, юунд ч хэзээ ч уурлаж байгаагүй мэт тайван зантай. Нэг удаа “хуулийн төсөл хамтран санаачлах уу” гэж асуулаа. “Ямар хууль” гэтэл, “Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулга” гээд, “бүх бэлтгэлийг нь хангаад өргөн барихад бэлэн болгосон. Энэ хууль хэрэгжиж эхэлбэл жолооч нарын хариуцлага нэмэгдэнэ, автын осол буурна, хүүхэд эндэх нь багасна…” гээд л хуулиа ганц минутын дотор дуржигнатал тайлбарлаж байна.

Би гарын үсэг зурж нэгдлээ. Батхүү гишүүн надаас гадна олон ч гишүүнийг хуулийн төсөлдөө нэгтгэжээ. Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хууль 2015 оны наадмын өмнөх чуулганаар шуурхай батлагдлаа. Түүний лобби хийх чадвар дэндүү сайн байв. Хүмүүсийг зорилгод нэгтгэхдээ элдэв шахалт шаардлага тулгахгүй, хүн бүхний санаа зовж явдаг зүйлсээр нь нэгтгэхдээ гарамгай. Тэгээд бас тэр олон хүндээ маш хүртээмжтэйгээр эргэж мэдээлдэг, эргэх харилцаа үүсгэдэг ховор чадвар түүнд байв.

“Хууль маань батлагдсанаас хойш автын осол ингэж буурлаа шүү дээ, энийг хардаа” гээд нэг өдөр гар утсан дээрээ график харуулж билээ. Үнэхээр ч хууль батлагдсаны өмнөх ба дараах  улиралын статистик үзүүлж байна. Автын ослын тоо тэр жил эрс буурчээ.

“Та Толин хулыг яаж зохиосон бэ” гэж шал өөр сэдвээр нэг удаа асуусаан.  “Морин дэл дээр үү,  уяан дээрээ юу”

Тэр энэ сэдвээр ярихаараа их л хөнгөн сэтгэлтэй нэгэн болно. Морины тухай, хөдөө талын тухай, соёл уламжлалын тухай яриа руу орчихно. Дуу хуур, нулимс чинь өөрийн эрхгүй гарч ирдэг юм гэж тэр хэлнэ. “Би чинь хүн бүхнийг соёл уламжлалаа гэдэггүй байхад хорь гучин жилийн өмнөөс л морь уях аргыг сурах гэж адуучинд шавь орж байлаа… яг өөрийн гараа морио уядаг уяач байя гэж боддог…”

Тэгээд мориндоо хайртай юм уу, мото спортдоо хайртай юм уу гэмээр. Мотортой бүхнийг тэр бас хайрлана. Машины тухай, анхны Шунхлай автозасварын тухай, өөрийнхөө инженер мэргэжлийн тухай тэр ихэд бахархан тайлбарлах дуртай. Шунхлай автозасварыг 1990 онд зах зээлийн анхдагч болгож, ирсэн үйлчлүүлэгч бүртээ өөрийн гараар засвар хийж өгч, авсан ажлын хөлсөөрөө компани босгож эхэлж байснаа дурсдагсан.

Гэтэл…тэр нэг л өдөр гэнэт тэнгэртээ одов. Төрсөн өдрөөсөө хоёрхон хоногийн өмнө….Тэр өнөөдөр 59 нас хүрэх байлаа.

Гэр бүлийнхнээс нь гадна дэд бүтцийн салбарынхан, баг сумдын холбооныхон, намын журмын нөхөд маань, түүний үүсгэн байгуулсан олон компаний өнөр өтгөн хамт олон, хамт төрд зүтгэж байсан ангийнхан, тойргийн иргэд дэмжигчид нь, уран бүтээлчид, урлагийнхан… гээд маш олон хүн гэнэт нөмөр түшиггүй болов. Ямар том орон зайг тэр энгийн чимээгүй хэрнээ ихэмсэг бусаар эзэлж байсныг бид өдий болтол мэдсэнгүй.

Түүний ажил ид оволзож, тэр малчдыг орлоготой болгохыг ойрын зорилтоо гэж зүтгэж байсан цаг үе. Түүний мэргэжлийнхээ чиглэлээр докторын зэрэг горилж идэвхитэй суралцаж байсан үе. Түүний Ардчилсан намдаа дэд даргаар сонгогдоод улс төр рүү эрч хүчтэй буцан орж ирж байсан үе.  Ардчилсан хувьсгалын түүхийг өгүүлсэн олон ангит кино бүтээх санаачилга гаргаад бэлтгэл ажил өрнүүлж байсан үе. Түүний өдрөөс өдөрт өнгө орж, дүүрэн аз жаргалтай, өөртөө бүрэн итгэлтэй байсан үе…

Энэ өдөр түүнд төрсөн өдрийн мэнд хүргэж даруухан хэрнээ дотно баяр тэмдэглэх өдөр байлаа. Гэтэл оронд нь зул өргөх юм гэж хэн мэдлээ.

Зах зээлийн нийгмээ байгуулалцсан, байгуулсан нийгэмдээ өөрөө амжилт олсон, амжилтаа татвараараа, үйлсээрээ, зүтгэлээрээ ард түмэнтэйгээ үргэлж хуваалцаж байсан хайран хүн минь! Хүн шиг хүн минь! Тэнгэрийн орондоо тайван нойрс доо. Эргэж ирээрэй, хайртай Монголдоо.

Ц.Оюунгэрэл

2019 оны 5 дугаар сарын 19